Αγιολογικά

Γεννήθηκε στο χωριό Ταξιάρχης της επαρχίας Αποκούρου κοντά στο χωριό Μεγάλο Δένδρο Ναυπακτίας, το 1714 από ευσεβείς γονείς. Σε ηλικία 20 ετών πηγαίνει στο Άγιον Όρος για να σπουδάσει στην Αθωνιάδα Σχολή. Μετά την αποφοίτησή του ο άγιος πηγαίνει στην Ιερά Μονή Φιλοθέου, όπου έγινε μοναχός το 1759 και κατόπιν Ιερομόναχος, λαμβάνοντας το όνομα Κοσμάς. Γνωρίζοντας ότι το Έθνος κινδύνευε, φλεγόταν από πόθο να διδάξει στους σκλαβωμένους Έλληνες τα Άγια Γράμματα. Όμως θεωρούσε τον εαυτό του αδύνατο να επωμισθεί τέτοιο μεγάλο έργο. Με θεία αποκάλυψη πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου συνάντησε τον αδελφό του Χρύσανθο, που ήταν δάσκαλος. Αυτός του έκανε μερικά μαθήματα ρητορικής που θα βοηθούσαν τον άγιο στο κήρυγμα και, αφού έλαβε την άδεια του Πατριάρχη Σεραφείμ, όργωσε την Ελλάδα διδάσκοντας στους υπόδουλους Έλληνες το λόγο του Θεού. Η δράση του αγίου άρχισε στην Κωνσταντινούπολη και στην συνέχεια μετέβη στην Αιτωλοακαρνανία. Με νέα άδεια περιήλθε τα Δωδεκάνησα και το Άγιον Όρος. Περιόδευσε, στη συνέχεια, στην Θεσσαλονίκη, στη Βέροια και σε ολόκληρη την Μακεδονία. Έφθασε στην Χειμάρα της Βορείου Ηπείρου, ακολούθως πήγε στη Νότια Ήπειρο και από εκεί κατέληξε στη Λευκάδα και την Κεφαλληνία. Πήγε ακόμη στη Ζάκυνθο, Κέρκυρα και ξανά στην Βόρειο Ήπειρο. Όπου περνούσε έκτιζε σχολεία, εκκλησίες, και πλήθος λαού συνέρρεε να ακούσει το κήρυγμά του. Τελικά, ο φθόνος των Εβραίων σε συνεργασία με τους Τούρκους είχε σαν αποτέλεσμα τον απαγχονισμό του Αγίου στο Κολικόντασι της Βορείου Ηπείρου το 1779. Έριξαν το λείψανό του στον ποταμό Άψου. Παρά την πέτρα που του είχαν δέσει στον λαιμό, το λείψανο επέπλεε. Βρέθηκε από τον ιερέα Μάρκο κι ενταφιάσθηκε στη μονή της Θεοτόκου Αρδονίτσας στην Βόρεια Ηπείρο.